Dạo:
Tưởng đàn ai tấu đêm thâu,
Nào hay mưa gõ đầu lâu bên thềm.
Cóc cuối tuần:
魔 琴
何 人 雨 夜 奏 箜 篌,
聾 漢 聞 聲 別 小 丘.
古 塔 荒 山 猴 舉 樂,
寒 枝 老 樹 鶴 吞 愁.
林 中 枯 木 咻 龍 詠,
墓 裏 死 屍 炯 眼 珠.
疲 累 騎 牛 歸 舊 壁,
誰 知 霈 滴 叩 骷 髏.
陳 文 良
Âm Hán Việt:
Ma Cầm
Hà nhân vũ dạ tấu không hầu,
Lung hán văn thanh, biệt tiểu khâu.
Cổ tháp, hoang sơn, hầu cử nhạc,
Hàn chi, lão thụ, hạc thôn sầu.
Lâm trung khô mộc hưu long vịnh,
Mộ lý tử thi quýnh nhãn châu.
Bì lụy kỵ ngưu quy cựu bích,
Thùy tri bái trích khấu khô lâu.
Trần Văn Lương
Dịch nghĩa:
Cây Đàn Ma
Người nào (trong) đêm mưa đánh đàn, (1)
Gã điếc nghe tiếng (đàn bèn) giã từ ngọn đồi nhỏ (ra đi).
(Nơi) tháp cổ, núi hoang, khỉ trổi nhạc,
(Trên) cành lạnh, cây già, hạc nuốt sầu. (2)
(Trong) rừng cây khô ồn ào tiếng ngâm vịnh của con rồng. (3)
(Đáy) mộ phần xác chết sáng rực tròng con mắt. (4)
Mệt mỏi cưỡi trâu về (bên) vách cũ, (5)
Hóa ra (chỉ) là tiếng giọt mưa đang gõ cái đầu lâu.
Chú thích:
(1) Không hầu: theo Hán Việt Từ Điển Trích Dẫn thì đó tên một loại nhạc khí xưa, giống như cái đàn sắt mà nhỏ. Nay thường được dùng để chỉ cái đàn harp của Tây phương.
(2) Bích Nham Lục, bản dịch của Thiền Sư Thích Mãn Giác, tắc 36, Trường Sa Du Sơn:
Bài Tụng của Tuyết Đậu:
Đại địa không hạt bụi,
Người nào mắt không mở?
Đi theo mùi cỏ thơm,
Về theo vết hoa rụng.
Hạc gầy đậu cây lạnh,
Khỉ điên hú đài xưa.
Trường Sa vô hạn ý.
Ôi!
Trích lời Bình của Viên Ngộ:
...
Há không nghe Vân Môn nói, "Dù cho là không thấy chút tơ hào lầm lẫn nào trong sơn hà đại địa, vẫn cứ còn một chuyện cũ. Không thấy tất cả các sắc, chỉ mới là một nửa vấn đề. Vẫn phải biết rằng có lúc toàn thể vấn đề được nêu lên, chỉ còn một lời hướng thượng, lúc ấy các ông mới có thể ngồi yên được sao?" Nếu như các ông hiểu thấu được thì như xưa núi lại là núi, sông lại là sông, mỗi cái trụ nơi cương vị, mỗi cái nằm trong tư thế của mình. Lúc ấy các ông giống như thể một người mù với cái phách lớn. Triệu Châu nói, "Gà gáy sớm, tỉnh dậy buồn thay vẫn lậu đậu. Chẳng quần mà cũng chẳng áo đơn, vỏn vẹn một chiếc cà sa thôi. Quần không trôn khố không lỗ, trên đầu dăm ba vết tro xanh. Tu hành vốn để cứu độ người, ai dè lại thành gã hát rong!
Nếu như người ta có thể thực sự đạt đến mức độ này, thì có mắt ai mà lại không mở? Dù cho có thất điên bát đảo đi nữa, tất cả mọi nơi đều là cảnh giới này, đều là thời tiết này. Mười phương không vách,bốn phía cũng không cửa. Cho nên Trường Sa mới nói, "Đi theo mùi cỏ thơm, về theo vết hoa rụng." Tuyết Đậu quả là khéo léo, chỉ cần bên phải thêm một câu, bên trái thêm một câu, giống như thể một bài thợ "Hạc gầy đậu cây lạnh, khỉ điên hú đài xưa." Tuyết Đậu dẫn đến chỗ này, tự cảm thấy lậu đậu, hốt nhiên nói, "Trường Sa vô hạn ý. Ôi!" Giống như thể nằm mộng rồi tỉnh. Tuy Tuyết Đậu có hét một tiếng, song vẫn chưa giải quyết hết vấn đề. Nếu gặp sư núi tôi đây hẳn đã không như thế. "Trường sa vô hạn ý, đào đất chôn sâu thêm."
(3) Đây dùng theo nghĩa đen của từng chữ trong câu "Khô mộc (lý) long ngâm" (rồng ngâm vịnh trong cây khô). "Khô Mộc Long Ngâm" là một thuật ngữ của Thiền Tông có ý chỉ là diệt hết tất cả vọng niệm vọng tưởng, phải chết lớn (đại tử) một lần rồi sống lại để đạt đến cảnh giới đại tự tại bất sinh bất diệt. Ngoài ra "Khô Mộc Long Ngâm" cũng là tên một khúc đàn từ đời nhà Đường, hiện được tàng trữ tại Nghệ Thuật Nghiên Cứu Viện của Tàu.
(4) Bích Nham Lục, bản dịch của Thiền Sư Thích Mãn Giác, tắc 2, Triệu Châu Chí Đạo:
Trích bài Tụng của Tuyết Đậu:
..
Trong đầu ý cạn sao còn vui
Cây khô điệu sáo vẫn chưa dứt
...
Trích lời Bình của Viên Ngộ:
...
"Trong đầu ý cạn sao còn vui, cây khô điệu sáo vẫn chưa dứt". Đây chính là chỗ phối hợp, các công án hỏi về Đạo của người xưa, Tuyết Đậu rút tỉa ra, xâu vào một chuỗi, rồi dùng mà tụng "đạo lớn không khó, miễn đừng so đo". Người bây giờ không hiểu ý cổ nhân, chỉ cắn chữ nhai câu, đến bao giờ mới hết đây? Phải là một người thông thạo lắm mới hiểu được lối nói chuyện này.
Chẳng lẽ chưa nghe có ông tăng hỏi Hương Nghiêm, "Thế nào là đạo?" Hương Nghiêm đáp, "Điệu sáo trong rừng cây khô." Ông tăng hỏi, "Thế nào là người trong đạo?" Hương Nghiêm đáp, "Đôi mắt trong đầu lâu". Sau đó ông tăng hỏi Thạch Sương, "Thế nào là điệu sáo trong rừng cây khô?" Thạch Sương nói, "Vẫn còn thấy vui." Ông tăng nói, "Thế nào là đôi mắt trong đầu lâu?" Thạch Sương nói, " Vẫn còn vướng vào trong tri thức". Ông tăng thuật lại cho Tào Sơn. Tào Sơn nói, "Huyết mạch chưa đoạn". Ông tăng hỏi," Thế nào là đôi mắt trong đầu lâu?" Tào Sơn nói, "Chưa khô hết". Ông tăng hỏi, "Ai là người nghe thấy?" Tào Sơn nói, "Khắp trời đất là không có người nào không nghe." Ông tăng hỏi," Không hiểu cái câu 'điệu sáo' kia trích dẫn từ đâu?" Tào Sơn nói, "Không hiểu là trích dẫn từ đâu, song những ai nghe thấy đều chết cả." Rồi tụng rằng, "Cây khô điệu sáo thật thấy đạo, đầu lâu không thức mắt mới sáng. Hỉ thức diệt hết mọi sự dứt, sao phân biệt được trong với đục?" Tuyết Đậu có thể nói là có kỹ xảo lớn, một lúc mà có thể tóm lược bài tụng cho các ông. Tuy như vậy, chẳng hề vướng vào nhị nguyên.
...
(5) Cưỡi trâu về nhà: tiếng Hán là "kỵ ngưu quy gia". Đây là tên của bức tranh số 6 trong 10 bức tranh chăn trâu (Thập Mục Ngưu Đồ) của Thiền tông, cho thấy những chặng đường tu tập để hàng phục cái tâm và tiến tới cảnh vô trụ Niết Bàn. Ở đây con trâu tượng trưng cho cái tâm mình và cưỡi trâu về nhà là cưỡi tâm về chỗ ban sơ.
Thập Mục Ngưu Đồ có tên như sau:
1. Tầm ngưu (tìm trâu) 2. Kiến tích (thấy dấu) 3. Kiến ngưu (thấy trâu)
4. Đắc ngưu (được trâu) 5. Mục ngưu (chăn trâu) 6. Kỵ ngưu quy gia (cưỡi trâu về nhà)
7. Vong ngưu tồn nhân (quên trâu còn người) 8. Nhân ngưu câu vong (người trâu đều quên)
9. Phản bổn hoàn nguyên (trở về nguồn cội) 10. Nhập triền thùy thủ (thõng tay vào chợ)
Xin xem thêm Thiền Luận (Essays on Zen) của Daisetz Teitaro Suzuki, Trúc Thiên dịch, quyển Thượng, luận Tám, từ trang 599.
Phỏng dịch thơ:
Cây Đàn Ma
Đàn ai vang vọng suốt canh thâu,
Kẻ điếc sục tìm chốn bể dâu.
Khỉ sớm lau chau gào tháp cổ,
Hạc khuya khốn khổ đỗ cây sầu.
Rừng sâu, khúc nhạc còn dư vận,
Sọ trắng, con ngươi vẫn đậm màu.
Mệt mỏi cưỡi trâu về chợt thấy
Mưa đêm tí toáy gõ đầu lâu.
Trần Văn Lương
Cali, 12/2019
Lời than của Phi Dã Thiền Sư :
Người điếc nghe được tiếng đàn trong mưa ư ? May mắn ư ? Bất hạnh ư ?
Than ôi, lang thang tìm kiếm mãi cuối cùng cũng phải trở về bên vách cũ!
Hóa ra tất cả chỉ là tiếng mưa thánh thót rơi trên một cái đầu lâu đơn độc.
Đến điền địa này rồi thì dù cho gió thiên cổ có thổi về buốt lạnh căm căm mình vẫn cứ "đói thì ăn, mệt thì ngủ, ngơ ngơ ngáo ngáo thõng tay vào chợ", hơi đâu mà thắc mắc. Thiền cũng được mà Đạo cũng được, ma cũng được mà người cũng được, sắc cũng được mà không cũng được. Không còn có cái tâm phân biệt (Tín Tâm Minh: chí đạo vô nan, duy hiềm giản trạch): sinh tử là Niết bàn, Bồ đề tức phiền não.
Hỡi ơi, lão tăng lại vọng ngữ nữa rồi!
Tưởng đàn ai tấu đêm thâu,
Nào hay mưa gõ đầu lâu bên thềm.
Cóc cuối tuần:
魔 琴
何 人 雨 夜 奏 箜 篌,
聾 漢 聞 聲 別 小 丘.
古 塔 荒 山 猴 舉 樂,
寒 枝 老 樹 鶴 吞 愁.
林 中 枯 木 咻 龍 詠,
墓 裏 死 屍 炯 眼 珠.
疲 累 騎 牛 歸 舊 壁,
誰 知 霈 滴 叩 骷 髏.
陳 文 良
Âm Hán Việt:
Ma Cầm
Hà nhân vũ dạ tấu không hầu,
Lung hán văn thanh, biệt tiểu khâu.
Cổ tháp, hoang sơn, hầu cử nhạc,
Hàn chi, lão thụ, hạc thôn sầu.
Lâm trung khô mộc hưu long vịnh,
Mộ lý tử thi quýnh nhãn châu.
Bì lụy kỵ ngưu quy cựu bích,
Thùy tri bái trích khấu khô lâu.
Trần Văn Lương
Dịch nghĩa:
Cây Đàn Ma
Người nào (trong) đêm mưa đánh đàn, (1)
Gã điếc nghe tiếng (đàn bèn) giã từ ngọn đồi nhỏ (ra đi).
(Nơi) tháp cổ, núi hoang, khỉ trổi nhạc,
(Trên) cành lạnh, cây già, hạc nuốt sầu. (2)
(Trong) rừng cây khô ồn ào tiếng ngâm vịnh của con rồng. (3)
(Đáy) mộ phần xác chết sáng rực tròng con mắt. (4)
Mệt mỏi cưỡi trâu về (bên) vách cũ, (5)
Hóa ra (chỉ) là tiếng giọt mưa đang gõ cái đầu lâu.
Chú thích:
(1) Không hầu: theo Hán Việt Từ Điển Trích Dẫn thì đó tên một loại nhạc khí xưa, giống như cái đàn sắt mà nhỏ. Nay thường được dùng để chỉ cái đàn harp của Tây phương.
(2) Bích Nham Lục, bản dịch của Thiền Sư Thích Mãn Giác, tắc 36, Trường Sa Du Sơn:
Bài Tụng của Tuyết Đậu:
Đại địa không hạt bụi,
Người nào mắt không mở?
Đi theo mùi cỏ thơm,
Về theo vết hoa rụng.
Hạc gầy đậu cây lạnh,
Khỉ điên hú đài xưa.
Trường Sa vô hạn ý.
Ôi!
Trích lời Bình của Viên Ngộ:
...
Há không nghe Vân Môn nói, "Dù cho là không thấy chút tơ hào lầm lẫn nào trong sơn hà đại địa, vẫn cứ còn một chuyện cũ. Không thấy tất cả các sắc, chỉ mới là một nửa vấn đề. Vẫn phải biết rằng có lúc toàn thể vấn đề được nêu lên, chỉ còn một lời hướng thượng, lúc ấy các ông mới có thể ngồi yên được sao?" Nếu như các ông hiểu thấu được thì như xưa núi lại là núi, sông lại là sông, mỗi cái trụ nơi cương vị, mỗi cái nằm trong tư thế của mình. Lúc ấy các ông giống như thể một người mù với cái phách lớn. Triệu Châu nói, "Gà gáy sớm, tỉnh dậy buồn thay vẫn lậu đậu. Chẳng quần mà cũng chẳng áo đơn, vỏn vẹn một chiếc cà sa thôi. Quần không trôn khố không lỗ, trên đầu dăm ba vết tro xanh. Tu hành vốn để cứu độ người, ai dè lại thành gã hát rong!
Nếu như người ta có thể thực sự đạt đến mức độ này, thì có mắt ai mà lại không mở? Dù cho có thất điên bát đảo đi nữa, tất cả mọi nơi đều là cảnh giới này, đều là thời tiết này. Mười phương không vách,bốn phía cũng không cửa. Cho nên Trường Sa mới nói, "Đi theo mùi cỏ thơm, về theo vết hoa rụng." Tuyết Đậu quả là khéo léo, chỉ cần bên phải thêm một câu, bên trái thêm một câu, giống như thể một bài thợ "Hạc gầy đậu cây lạnh, khỉ điên hú đài xưa." Tuyết Đậu dẫn đến chỗ này, tự cảm thấy lậu đậu, hốt nhiên nói, "Trường Sa vô hạn ý. Ôi!" Giống như thể nằm mộng rồi tỉnh. Tuy Tuyết Đậu có hét một tiếng, song vẫn chưa giải quyết hết vấn đề. Nếu gặp sư núi tôi đây hẳn đã không như thế. "Trường sa vô hạn ý, đào đất chôn sâu thêm."
(3) Đây dùng theo nghĩa đen của từng chữ trong câu "Khô mộc (lý) long ngâm" (rồng ngâm vịnh trong cây khô). "Khô Mộc Long Ngâm" là một thuật ngữ của Thiền Tông có ý chỉ là diệt hết tất cả vọng niệm vọng tưởng, phải chết lớn (đại tử) một lần rồi sống lại để đạt đến cảnh giới đại tự tại bất sinh bất diệt. Ngoài ra "Khô Mộc Long Ngâm" cũng là tên một khúc đàn từ đời nhà Đường, hiện được tàng trữ tại Nghệ Thuật Nghiên Cứu Viện của Tàu.
(4) Bích Nham Lục, bản dịch của Thiền Sư Thích Mãn Giác, tắc 2, Triệu Châu Chí Đạo:
Trích bài Tụng của Tuyết Đậu:
..
Trong đầu ý cạn sao còn vui
Cây khô điệu sáo vẫn chưa dứt
...
Trích lời Bình của Viên Ngộ:
...
"Trong đầu ý cạn sao còn vui, cây khô điệu sáo vẫn chưa dứt". Đây chính là chỗ phối hợp, các công án hỏi về Đạo của người xưa, Tuyết Đậu rút tỉa ra, xâu vào một chuỗi, rồi dùng mà tụng "đạo lớn không khó, miễn đừng so đo". Người bây giờ không hiểu ý cổ nhân, chỉ cắn chữ nhai câu, đến bao giờ mới hết đây? Phải là một người thông thạo lắm mới hiểu được lối nói chuyện này.
Chẳng lẽ chưa nghe có ông tăng hỏi Hương Nghiêm, "Thế nào là đạo?" Hương Nghiêm đáp, "Điệu sáo trong rừng cây khô." Ông tăng hỏi, "Thế nào là người trong đạo?" Hương Nghiêm đáp, "Đôi mắt trong đầu lâu". Sau đó ông tăng hỏi Thạch Sương, "Thế nào là điệu sáo trong rừng cây khô?" Thạch Sương nói, "Vẫn còn thấy vui." Ông tăng nói, "Thế nào là đôi mắt trong đầu lâu?" Thạch Sương nói, " Vẫn còn vướng vào trong tri thức". Ông tăng thuật lại cho Tào Sơn. Tào Sơn nói, "Huyết mạch chưa đoạn". Ông tăng hỏi," Thế nào là đôi mắt trong đầu lâu?" Tào Sơn nói, "Chưa khô hết". Ông tăng hỏi, "Ai là người nghe thấy?" Tào Sơn nói, "Khắp trời đất là không có người nào không nghe." Ông tăng hỏi," Không hiểu cái câu 'điệu sáo' kia trích dẫn từ đâu?" Tào Sơn nói, "Không hiểu là trích dẫn từ đâu, song những ai nghe thấy đều chết cả." Rồi tụng rằng, "Cây khô điệu sáo thật thấy đạo, đầu lâu không thức mắt mới sáng. Hỉ thức diệt hết mọi sự dứt, sao phân biệt được trong với đục?" Tuyết Đậu có thể nói là có kỹ xảo lớn, một lúc mà có thể tóm lược bài tụng cho các ông. Tuy như vậy, chẳng hề vướng vào nhị nguyên.
...
(5) Cưỡi trâu về nhà: tiếng Hán là "kỵ ngưu quy gia". Đây là tên của bức tranh số 6 trong 10 bức tranh chăn trâu (Thập Mục Ngưu Đồ) của Thiền tông, cho thấy những chặng đường tu tập để hàng phục cái tâm và tiến tới cảnh vô trụ Niết Bàn. Ở đây con trâu tượng trưng cho cái tâm mình và cưỡi trâu về nhà là cưỡi tâm về chỗ ban sơ.
Thập Mục Ngưu Đồ có tên như sau:
1. Tầm ngưu (tìm trâu) 2. Kiến tích (thấy dấu) 3. Kiến ngưu (thấy trâu)
4. Đắc ngưu (được trâu) 5. Mục ngưu (chăn trâu) 6. Kỵ ngưu quy gia (cưỡi trâu về nhà)
7. Vong ngưu tồn nhân (quên trâu còn người) 8. Nhân ngưu câu vong (người trâu đều quên)
9. Phản bổn hoàn nguyên (trở về nguồn cội) 10. Nhập triền thùy thủ (thõng tay vào chợ)
Xin xem thêm Thiền Luận (Essays on Zen) của Daisetz Teitaro Suzuki, Trúc Thiên dịch, quyển Thượng, luận Tám, từ trang 599.
Phỏng dịch thơ:
Cây Đàn Ma
Đàn ai vang vọng suốt canh thâu,
Kẻ điếc sục tìm chốn bể dâu.
Khỉ sớm lau chau gào tháp cổ,
Hạc khuya khốn khổ đỗ cây sầu.
Rừng sâu, khúc nhạc còn dư vận,
Sọ trắng, con ngươi vẫn đậm màu.
Mệt mỏi cưỡi trâu về chợt thấy
Mưa đêm tí toáy gõ đầu lâu.
Trần Văn Lương
Cali, 12/2019
Lời than của Phi Dã Thiền Sư :
Người điếc nghe được tiếng đàn trong mưa ư ? May mắn ư ? Bất hạnh ư ?
Than ôi, lang thang tìm kiếm mãi cuối cùng cũng phải trở về bên vách cũ!
Hóa ra tất cả chỉ là tiếng mưa thánh thót rơi trên một cái đầu lâu đơn độc.
Đến điền địa này rồi thì dù cho gió thiên cổ có thổi về buốt lạnh căm căm mình vẫn cứ "đói thì ăn, mệt thì ngủ, ngơ ngơ ngáo ngáo thõng tay vào chợ", hơi đâu mà thắc mắc. Thiền cũng được mà Đạo cũng được, ma cũng được mà người cũng được, sắc cũng được mà không cũng được. Không còn có cái tâm phân biệt (Tín Tâm Minh: chí đạo vô nan, duy hiềm giản trạch): sinh tử là Niết bàn, Bồ đề tức phiền não.
Hỡi ơi, lão tăng lại vọng ngữ nữa rồi!
No comments:
Post a Comment