Có chiều cao 3m, loài thú khổng lồ hiền lành này nhỏ hơn voi đồng cỏ nổi tiếng, và hiện vẫn là loài động vật đơn độc khó hiểu.
Voi rừng tàn phá thảm thực vật, tàn phá cây trong rừng mưa khi nó lột vỏ cây non, đào rễ cây trong đất, ăn lá và quả cây. Nhưng sự phá hoại này đem lại nhiều lợi ích hơn so với những thiệt hại mà nó gây ra cho khu rừng: nó giúp rừng trữ nhiều carbon trong cây hơn và bảo tồn một trong những hệ sinh thái quan trọng nhất trên hành tinh.
Các công ty và chính phủ khắp thế giới đang chạy đua cắt giảm khí thải và phát triển công nghệ tiên phong thu giữ carbon. Nhưng voi rừng Châu phi tích trữ carbon cực kỳ hiệu quả mà chẳng cần đến công nghệ gì.
Voi rừng Châu Phi còn nổi tiếng với tên gọi "người làm vườn khổng lồ của rừng", vì chúng có thể tăng khả năng tích trữ carbon và giúp giải phóng những dưỡng chất quan trọng.
Một nghiên cứu năm 2019 cho thấy thói quen phá phách của voi giúp tăng cường lượng carbon được tích trữ trong rừng mưa Trung Phi. Mỗi con voi rừng có thể kích thích tăng lượng carbon thu giữ trong rừng mưa lên đến 9.500m3 CO2 trên mỗi km2. Khối lượng này tương đương phát thải của 2.047 xe hơi trong một năm.
Ban đầu các nhà khoa học đi điền dã tại hai khu vực ở Lưu vực sông Congo, một nơi có voi rừng hoạt động và một khu vực nơi chúng đã biến mất.
Họ ghi chép lại sự khác biệt giữa lượng cây che phủ và độ dày của rừng. Sau đó, họ xây dựng mô hình theo dõi hoạt động của rừng, ví dụ như sinh khối, chiều cao của cây và lượng carbon tích trữ, và mô phỏng hoạt động có voi rừng phá hủy bằng cách gia tăng số lượng cây nhỏ bị phá hoại.
Mô hình sau đó cho thấy voi rừng làm giảm độ dày cây non trong rừng, nhưng làm tăng đường kính cây trung bình và tổng sinh khối trên mặt đất.
Lý do là voi rừng ăn và dẫm nát các cây có đường kính nhỏ hơn 30cm, đây là các cây cạnh tranh với cây to hơn giành ánh sáng, nước và không gian. Khi loại bỏ đối thủ cạnh tranh, những cây lớn hơn mọc sum suê hơn.
Kết quả là, cây lớn sẽ tiếp tục lớn hơn nữa nhờ thói quen của voi rừng, người đứng đầu nhóm nghiên cứu Fabio Berzaghi, nhà nghiên cứu từ Phòng thí nghiệm Khí hậu và Khoa học Môi trường ở Gif-sur-Yvette, Pháp, nói.
Những cây nhỏ là thức ăn ưa thích của voi, phần thịt gỗ vẫn chưa quá đặc, cứng, nghĩa là có khả năng lớn nhanh hơn và chết nhanh hơn.
Hành vi của voi giúp cho những cây lớn chậm hơn, là những cây tích trữ nhiều carbon trong thân cây hơn, Berzaghi giải thích.
Khả năng tích trữ carbon của cây chủ yếu phụ thuộc vào kích cỡ và độ đặc của thớ gỗ của thân cây, dù rằng những cây lớn hơn thì cần nhiều tài nguyên và thời gian hơn để sinh trưởng, ông nói thêm.
"Bạn có thể nghĩ về voi như người quản lý rừng," ông chia sẻ. Chúng là "loài chủ chốt", có nghĩa là chúng đóng vai trò cốt yếu trong việc duy trì sự đa dạng sinh học trong hệ sinh thái.
Ngoài việc loại bỏ những cây cạnh tranh, voi rừng cũng làm phát tán hạt giống và chất dinh dưỡng khi chúng càn quét thảm thực vật cũ và thải phân quanh rừng, giúp cây lớn nhanh hơn, Berzaghi nói. "Voi rừng giúp phát tán cây cối mà những loài động vật khác phụ thuộc vào. Cây rừng nhờ voi mà phát triển được sẽ giúp ích cho loài linh trưởng và nhiều loài thú khác."
Nghiên cứu này cho biết nếu như voi rừng tuyệt chủng thì điều này sẽ dẫn đến thiệt hại 7% khả năng tích trữ carbon, tổng cộng khoảng ba tỷ tấn, ở rừng mưa Trung Phi. Khối lượng đó tương đương với phát thải do hai tỷ xe hơi chạy bằng xăng thải ra trong một năm.
"Con số đem lại thông điệp khá mạnh mẽ về việc bảo vệ voi rừng," Berzaghi cho biết.
Có nguy cơ rất lớn là voi rừng Châu Phi sẽ tuyệt chủng. Chúng đang ở trong tình trạng bị đe dọa nghiêm trọng, với số lượng sụt giảm nhanh chóng vì nạn săn trộm và phá rừng.
Trong thập niên 1970, có khoảng 1,2 triệu con voi quanh những dải đất mênh mông ở Châu Phi, nhưng chúng đã bị dồn đến bước đường tuyệt chủng bởi những kẻ săn trộm và do bị mất địa bàn sinh sống. Ngày nay, theo một nghiên cứu năm 2013, chỉ còn khoảng 100.000 con voi.
"Ít nhất vài trăm ngàn voi rừng đã mất trong khoảng từ 2002-2013, ở mức độ 60 con mỗi ngày hoặc một con chết mỗi 20 phút, cả ngày và đêm," Fiona Maisels, đồng tác giả của nghiên cứu và là nhà khoa học từ Cơ quan Bảo tồn Động vật Hoang dã, nói tại thời điểm đó.
"Vào lúc bạn ngồi ăn sáng là lại có một con voi nữa bị giết để làm đồ nữ trang cho thị trường ngà voi," bà cho biết.
"Chúng ta đã mất khối lượng voi rừng khổng lồ trong hai thập niên qua," Thomas Breuer, nhân viên về voi rừng châu Phi tại Quỹ Bảo vệ Thiên Nhiên (WWF) cho biết. "Voi rừng sinh sản chậm hơn rất nhiều [so với voi đồng cỏ], và vì vậy để hồi phục số lượng loài thì tốn rất nhiều thời gian."
"Hành vi sinh hoạt của voi rừng đã bị bọn săn trộm làm xáo trộn. Nhiều con voi không có mẹ và không thể học thói quen di chuyển độc lập, điều chúng thường học được từ voi mẹ," ông nói.
Khi hệ sinh thái của chúng bị thu hẹp, voi rừng cũng đến gần con người hơn, và dẫn đến những cuộc giết voi trả đũa, ông nói.
Biến đổi khí hậu cũng dẫn đến số lượng hoa quả sinh sôi sụt giảm trong rừng mưa châu Phi, khiến voi rừng cực kỳ dễ bị tác động vì sụt giảm nguồn thức ăn, theo một nghiên cứu năm 2020 do Emma Bus từ Đại học Stirling ở Scotland thực hiện.
Điều này thậm chí càng trở nên khẩn thiết hơn vì giờ đây một phần rừng mưa Amazon đang mất đi khả năng hấp thụ carbon, ông nói.
Theo một nghiên cứu do Viện Nghiên cứu Quốc gia về Không gian (INPE) của Brazil, hơn một phần tư rừng Amazon giờ đây thải ra nhiều carbon hơn lượng nó hấp thụ.
"Đây là tác động vô cùng lớn, bạn hiểu điều này trực tiếp vì chúng ta đang thải CO2 ra bầu khí quyển, điều làm tăng tốc độ biến đổi khí hậu và cũng kích thích, làm thay đổi tình trạng trong mùa khô, gây bất lợi cho cây, khiến sinh nhiều phát thải hơn," tác giả chính của nghiên cứu Luciana Gatti nói với BBC News vào tháng 7/2021.
"Chúng ta sẽ không đạt được mức trung hòa carbon nếu ta không đầu tư vào các giải pháp có nền tảng từ thiên nhiên," Berzaghi cho biết.
Trong bản phúc trình mới nhất, ra hồi tháng Hai, Ủy ban Liên Chính phủ về Biến đổi Khí hậu của Liên Hiệp Quốc (IPCC) nhấn mạnh rằng các giải pháp dựa vào tự nhiên là công cụ quan trọng để tác động lên tình trạng biến đổi khí hậu và giảm thiểu phát thải carbon từ bầu khí quyển.
"Bằng cách khôi phục hệ sinh thái đã bị hủy hoại, bảo tồn hiệu quả và công bằng từ 30 đến 50% môi sinh của đất, đại dương và môi trường nước ngọt trên Trái Đất, xã hội có thể được hưởng lợi ích từ khả năng hấp thụ và tích trữ carbon của thiên nhiên," Hans-Otto Pörtner, một trong những đồng chủ trì bản phúc trình IPCC, nói trong một thông cáo.
Ralph Chami, trợ lý giám đốc của Viện Phát triển Năng lực thuộc Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), đang trong sứ mệnh nhấn mạnh giá trị của bảo tồn thiên nhiên trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu. Kinh tế gia này đang thực hiện theo cách có thể khiến chính trị gia và công ty để ý: bằng cách đặt một biểu tượng tiền lên một con voi rừng.
Sử dụng kết quả từ nghiên cứu của Berzaghi năm 2019, Chami đánh giá dịch vụ thu giữ carbon của mỗi con voi rừng là 1,75 triệu đô la Mỹ, với tổng giá trị của đàn, nếu khôi phục trở lại được quy mô ban đầu là 1,2 triệu con, sẽ đáng giá khoảng 36 tỷ đô la Mỹ.
Chami tính toán dựa trên giá trị thị trường trung bình của một mét khối C02 vào thời điểm đó - chỉ dưới 25 đô la mỹ vào năm 2019.
Tình trạng săn trộm sẽ dẫn đến thiệt hại 10-14 tỷ đô la phát sinh từ tổn thất trong việc không thu giữ được carbon, theo phân tích gần đây của Berzaghi và Chami.
 |
| Với việc lượng hóa khối carbon mà voi rừng có thể thu giữ được thông qua các tập tính sinh hoạt hàng ngày của chúng, giới nghiên cứu hy vọng các số liệu sẽ hỗ trợ cho công tác bảo tồn voi |
