THƯƠNG QUÁ QUÊ TÔI: BẾN TRE

HỒ LIỄU

Hò ơi! Bến Tre dừa xanh bát ngát
Đường đi Ba vác gió mát tạnh xương
Em về giữa chợ Giồng Trôm
Đừng quên chợ Lách, Cái Mơn anh đợi chờ!

Bến Tre! Đã bao phen thay tên đổi họ nhưng cuối cùng nhân dân vẫn quen gọi quê mình là Bến Tre!

Tên Bến Tre có từ thuở xa xưa. Đến cơn lốc mùa Thu, họ đổi tên Bến Tre thành tỉnh Đồ Chiểu để hấp dẫn quần chúng nhân dân. Người dân tỉnh Bến Tre vẫn lòng son dạ sắt thể hiện ý chí của mình qua thời Tây Leroy, định biến tên tỉnh thành ra Trúc giang thay vì tên tỉnh. Sau này lúc chiến tranh sôi động, Bến Tre thành Kiến Hòa. Một trong ba Kiến có nhiều khói lửa nhất: Kiến Hòa, Kiến Phong, Kiến Tường.

Bến Tre gồm có mười quận: Trúc Giang, Đôn Nhơn, Hàm Long, Mỏ Cày, Hương Mỹ, Ba Tri, Bình Đại, Giồng Trộm, Thạnh Phú Và Phước Hưng... Toàn tỉnh được 116 xã, kinh tế chánh là dừa. Nhưng không phải chỉ đơn giản có bấy nhiêu thôi. Đành rằng Bến Tre có nhiều dừa, nhưng ở bên dưới gốc dừa râm mát còn có một kho tàng quý giá đặc sản mà thiết nghĩ ít có nơi nào sánh kịp.

Trước hết hãy nói về danh nhân của tỉnh. Ở Bến Tre có hai danh nhân lừng lẫy mà cả nước không làm sao quên được công ơn. Đó là thi hào ái quốc Nguyễn Đình Chiểu. Ngôi mộ tọa lạc tại Ba Tri. Ông là tác giả của quyển Lục Vân Tiên trung trinh tiết nghĩa và cả ngàn bài thơ, văn tế ái quốc khác. Thứ hai là bác học Trương Vĩnh Ký, cha đẻ của tự điển quốc ngữ ở thời kỳ phôi thai, mà sau này cả nước vin vào đó để cải tiến cho nước mình có một chữ viết ngày càng tinh vi hơn. Mộ của Pétrus Trương Vĩnh Ký nằm ở quận Cái Mơn.

Bên kia bờ rạch Nhỏ ngang sông nhà thờ lớn. Nhà thờ lớn Cái Mơn có một lối kiến trúc tinh vi đồ sộ cùng một kích cỡ của nhà thờ Đức Bà ở Sài Gòn. Mộ của nhà Bác Học nằm khiêm nhường ở một liếp vườn dừa tương đối không to lắm. Mộ xây bằng đá mài có mái che. Thường thì các Ky Tô hữu đến viếng trong những ngày thánh lễ. Có lúc mộ cũng im lìm suy tư như hiền triết đang suy tư vận nước đang nổi trôi.

Sau nhà thờ lớn có một cùng lãnh địa tôn nghiêm của Soeurs thuộc dòng tu kín. Trừ ra sau 1975 thì không biết chứ nơi đây xưa nay được coi là vùng cấm địa, như một quốc gia trong một quốc gia.

Cái Mơn có danh nhân, có nhà thờ lớn. Ngoài ra Cái Mơn lại là một địa danh trù phú mang lại kinh tế lớn cho tỉnh nhà.

Sản phẩm của Cái Mơn là sầu riêng, chôm chôm, măng cụt... Sầu riêng, khổ qua Cái Mơn màu xanh biên biếc. Cơm vàng hạt nhỏ. Ăn vào thơm bát ngát, mát miệng mát hồn.

Cạnh Cái Mơn còn có xã Trường Thịnh là quê hương của bòn bon. Trái bòn bon Trường Thịnh xâu dài trái khít. Lúc chín ngả màu vàng nõn nà. Khi ăn vào ít có ai bị trúng thực hoặc xót ruột như dùng các loại trái cây khác.

Bên kia sông cái là cù lao Tiên Long, Phú Long, nơi tiếp cận với xã Tiên Thủy. Người xưa gọi xã đó là xã Tiên Thủy cũng có lý do của nó. Vì nước lộ ở đây chỉ vô tới vàm là theo thủy triều trở ra biển. Hai xã Tiên Thủy, Tiên Long quanh năm nước ngọt. Nước kém, nước rong, nước trong, nước bạc đều vẫn giữ một vị ngọt mát tự nhiên. Dân chỉ múc nước vô lu chờ nước lóng là bên trên nước ngọt thuần túy, không có lẫn phèn hôi như nước city của chúng ta ở đây. Có lẽ nhờ đó mà khu vực cù lao này là nơi cư ngụ của loài ốc gạo. Có khi người ta gặp ốc gạo kết bè kiếm cồn cát dầy để sanh xôi nẩy nở. Gặp lúc như vậy, ghe xuồng nếu không đi gấp thì họ cắm sào chờ nước ròng để mò ốc. Vì ốc gặp xuồng là khép mài lại, nhả không khí ra cho chìm tại chỗ chớ không hề di chuyển nơi đâu.

Thuở thanh bình xa xưa, người ta ăn ốc kỹ lắm. Họ lựa con nào lớn mới bắt lên. Ốc mới bắt đem ngâm nước cơm vo để hồi lâu, ốc sẽ nhả cát ra. Cứ thế bỏ vào nồi để lên bếp không đổ nước. Cho vào nồi tí muối bọt thôi. Ốc chín sẽ rớt mài ra phơi bày thân ốc vàng tươi, mập ú. Làm nước mắm ớt cho ít xoài sống kẹp vào mà nhai. Con ốc thơm thơm béo béo đòn rúm. Có ít xoài sống tiễn đưa! Ôi còn gì ngon hơn nữa đây, thưa quý vị?

Trên xã Tiên Long Tiên Thủy là xã Phú Long. Lưng chừng đường đi lên Phú Long có một ngã ba sông tên là ngã ba Bến Rớ. Ngã sông này chạy về Phú Túc, Phú Đức, Rạch Đình. Bên kia là Rạch Gầm Xoài Hột, nơi mà Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ làm cỏ quân Xiêm La (Thái Lan) từ 20.000 quân xuống còn 1.600 phế binh và cho tàu đưa về nước theo diện nhân đạo!

Ngã ba Bến Rớ có câu hò rất dễ thương:

"Ba phen quạ nói với diều
Ngã ba Bến Rớ có nhiều cá tôm"

chớ không phải:

"Vĩnh Long cầu sắt có nhiều xác Tây"

Một cánh đồng bát ngát phân chia Tiên Thủy Tiên Long thành ranh giới. Bên kia ven đồng là xã Quới Thành, Thành Triệu. Hai xã này là quê hương của loài nấm mối. Một sản phẩm quý hiếm của giới tu hành mà mỉa mai thay, dân nhậu lại thích càng dữ tợn nữa.

Ở các nơi khác, nấm mọc tự nhiên có gò. May lắm là nhổ được nửa rổ, nửa thúng, hoặc một thúng là cùng.

Đàng này dân xã Qưới Thành biết khai thác đặc tính của nấm để biến thành nguồn kinh tế đáng kể.

Đến mùa khô, dân chúng chặt chót tàu lá dừa ném dày trên liếp vườn. Để lá cho mục và lá sẽ là thực phẩm cho loại mối. Mối có thực phẩm sẽ ở nguyên tại chỗ không vô nhà phá phách. Dễ sanh sôi nẩy nở và sẽ trồng nấm vào mùa mưa sắp tới.

Người dân có lịch nấm mọc. Ngày tháng... chỉ xê xích vài hôm thôi. Lúc mưa vừa chào sân thì họ mau mau hốt bùn ở dưới mương dừa ném lên liếp. Bùn vừa ráo, cơn mưa kế tiếp bắt đầu, nắng ngã màu vàng hanh là lúc nấm mọc. Tai nấm mọc xuyên qua lớp đất ướt, thân nấm dài gấp đôi gấp ba lúc bình thường. Ngù chưa mở dù, cân nặng ký lại dòn ngon.

Đem nấm rửa sạch để ráo trộn ít muối ớt cho vào lá bạc hà non, thêm tí mỡ hành gói kín đem để lên lửa than cho chín. Nấm tỏa mùi hương bát ngát - Ăn vào sẽ thấy nấm vừa dòn, vừa ngọt, vừa thơm... đến thánh nhân cũng phải gật gù.

Nãy giờ nhắc nhiều đến mồi quá mà chưa kể đến món mà các đấng mày râu đợi chờ có vẻ sốt ruột: đó là nước mắt quê hương. Vâng! Bến Tre của chúng tôi chẳng những có, mà có một cách hãnh diện vì có rượu đế nào sánh kịp rượu chợ Thơm, giữa Mỏ Cày và Hương Mỹ.

Cần Thơ có rượu Cái Trâm, Rạch Giá có rượu Đường Xuồng, ven đô có rượu Hốc Môn, Gò Đen; nhưng nếu đem so với đế Chợ Thơm thì chắc phải chào thua. Dân Chợ Thơm nấu rượu bằng nếp Hương chọn kỹ. Nước Hà Nàm pha với nước nhì là tắt lửa dẹp kháp. Rượu Hà Nàm uống cháy ruột, rượu Hàng Ba nấng bọn dạ. Hà Nàm pha với nước nhì cho một nồng độ như cognac Pháp. Hương vị quê hương thấm thía tình người.

Xin quý vị nam tử xách lít rượu Chợ Thơm xuống Ba Tri, quê của cụ Đồ Chiểu, quý vị sẽ có mồi nhâm nhi đúng mức: Đó là sò huyết Ba Tri! Con sò không to như sò Rạch Giá nhưng sò Ba Tri thân tròn thịt mập. Sò được nướng vừa há mồm thì tách ra cho ít chanh, tiêu vào. Mình sò đỏ hỏm mập ù. Mùi vị thơm tho, ngọt béo. Bây giờ có sẵn rượu đế Chợ Thơm xin đưa cay một chút, quý vị sẽ thấy tâm hồn mình bay lên tám ngả sơn khê!

Chưa hết đâu! Quê hương của cụ Nguyễn Đình Chiểu còn có một sản phẩm trứ danh nữa đó là cua biển Ba Động.

Cua Ba Động bắt lên lúc tối trời. Thân cua đen kịch nặng nề. Đem nướng lên thịt cua trắng phau đầy đặn, gạch cua đỏ hỏn chứ không phải vàng hoe như cua nơi khác. Thịt cua Ba Động ngọt lịm chứ không mặn như cua nơi khác. Đám tiệc đám cưới mà đem về được vài xâu cua Ba Động để làm chả thì còn gì hơn nữa.

Bên trên bản đồ một chốc là Giồng Trôm - Quê hương của bánh tráng mè và bánh phồng:

Em tráng bánh tráng, anh quết bánh phồng
Cảm thương đôi má ửng hồng, hẹn em chợ Mỹ Lòng ăn cháo về đêm.

Chợ Mỹ Lòng ban ngày sinh hoạt có vẻ thưa thớt, nhưng ban đêm lại đông vui tấp nập đủ loại thực phẩm tươi ngon. Do đó nam thanh nữ tú thường hẹn nhau ra chợ Mỹ Lòng về đêm.

Bên kia cù lao Minh là Bình Đại, quê hương của Tây Le Roy và Đồng Văn Cống. Tây Le Roy đánh giặc hay, biết dụ dân, cho nên có lúc y rượt Đồng Văn Cống chạy quên mặc áo.

Đưa nữ địch vận vô, nữ địch vận mê mẩn tâm thần, quyết theo chàng về Pháp. Tây Le Roy biết ca vọng cổ, biết gõ nhịp song lang. Về sau qua Pháp, Le Roy bắt Tây thiệt là tướng Salan giam vô bót.

Cách một bờ Cửu Long là Thạnh Phú. Nơi đây Chà Là mọc thành rừng. Mới nhìn tưởng đâu là đất hoang rừng rậm. Dân làm sao sống nổi. Nhưng thưa không. Rừng Chà Là đó là tiền bạc đấy. Dân ở đây chuyên nghề chặt củ hủ chà là con. Mỗi đọt như vậy là một vị ‘đuông’ nằm chễm chệ ở trong. Dân chặt đọt chà là bó thành bó, đem gấp ra chợ Bến Tre hoặc Sài Gòn để bán. Bó chà là về tới Chợ Cũ Sài Gòn là tư thế nó khác rồi. Nó nằm trong tiệm Chà Và nhà hàng đặc sản - Đắt không thể tả - Khách đông không thể đếm.

Người ta tách đọt chà là bắt hoàng tử đuông ra cho lội muối một chút là nó vừa sạch vừa bất động. Nhét vào thân đuông một hạt đậu phộng rang. Thoa ít nước xì dầu hoặc nước mắm Phú Quốc rồi chiên bơ. Con đuông chiên vừa béo vừa thơm. Đúng ra chiên bơ cũng còn hơi thừa vì đuông tự nhiên đã có mùi bơ béo ngậy rồi.

Bến Tre còn có loại Đuông Dừa cũng béo, to con hơn và nhiều hơn, nhưng lại không thơm bằng Đuông Chà Là nên vì vậy mà rẻ tiền hơn. Có lẽ sản phẩm của Bến Tre quá nhiều, quá phong phú. Chúng ta chỉ nhắc sơ qua các đặc sản trên cạn chứ chưa đề cập tới thủy sản, hải sản. Những món này có dịp khác chúng tôi sẽ bàn. Vì cù lao Bến Tre hình tam giác đáy quay về biển, và biển với cửa sông giao nhau để tích lũy vô số tôm cá dồi dào của dòng bằng Nam Việt trù phú.

Thật là một sai lầm to tát khi gọi mấy người răng hô là dân Bến Tre. Họ muốn nói cái răng hàm hô giống như bàn nạo để nạo dừa. Lâu rồi thành câu diễu cợt khả ố! Các thanh niên ở xa đâu có biết rằng:

Con gái Bến Tre tóc mây da trắng
Mắt nhung đen má phấn môi son
Dáng đi yểu điệu ru hồn
Em đi khuất dạng mà anh còn trồng cây si!

Đó là những nét đẹp xinh, duyên dáng của Bến Tre tôi vào thuở thanh bình xa xưa. Giờ thì tất cả đã đổi thay. Trận cuồng phong 30-4-1975 đã cuốn đi tất cả truyền thống, tập quán của quê mình.

Mong ngày nào đó, đồng bào cả nước cùng đồng hương chúng ta khôi phục lại quê hương, cho xứng đáng lòng trung dạ hiếu của cụ Đồ Chiểu và khối óc tinh anh uyên bác của nhà bác học Trương Vĩnh Ký.

HỒ LIỄU

(Trích ĐS. Tiền Giang - Hậu Giang)