Sự thất sủng của một nhà tài phiệt Nga

Minh Anh RFI

Sergueï Pougatchev(phải) với tổng thống Putine. Reuters

Những tỷ phú thế hệ đầu tiên của Nga lần lượt rơi rụng, phải bỏ xứ ra đi, bị tù đày hay phải chịu theo sự chỉ đạo của điện Kremli. Một điểm chung nữa là sản nghiệp của số người này hầu như đã bị trưng thu và quốc hữu hóa.

Có những người đang từ là “bạn” của Tổng thống Nga hiện nay, bỗng chốc trở thành tội đồ và bị phát lệnh truy nã. Mục điều tra của nhật báo Le Monde ngày 20/01/2015, nói về “Sự thất sủng của một nhà tài phiệt”.

Đó là trường hợp của Serguei Pougatchev, một doanh nhân khắc khổ mà phóng viên Le Monde có dịp gặp gỡ và phỏng vấn tại Luân Đôn. Cũng như bao đồng nghiệp Nga khác cùng thế hệ với ông, Pougatchev bắt đầu phất lên từ cuối những năm 1980, xây dựng cả một đế chế với nhiều phân nhánh đa dạng: từ các xưởng đóng tàu tại Saint-Petersbourg cho đến các hầm than tại Siberia. Trung tâm của đế chế là Ngân hàng Mejprombank. Chính tại đây ông đã mở những tài khoản đầu tiên cho gia đình cựu tổng thống Boris Eltsine. Cũng chính vì điều đó mà ông có biệt danh là “nhà băng của Kremli”.

Đến những năm 2000 Pougatchev còn mở rộng hoạt động đầu tư sang cả Châu Âu. Trở thành công dân Pháp, ông sở hữu nhiều bất động sản ở miền nam nước này. Do rất am tường các quy tắc “doanh nghiệp” cũng như “chính trị” nên có một thời gian Pougatchev đóng vai trò cầu nối giữa điện Kremli với giới doanh nghiệp Nga, khi ông Vladimir Putin mới chập chững nắm quyền.

Theo lời thuật, Pougatchev và Putin quen biết nhau từ giữa những năm 1990. Họ trở nên thân mật và gặp nhau thường xuyên. Vào thời điểm đó, ông vừa là doanh nhân,  vừa là nghị sĩ Cộng hòa Touva, vùng Siberia. Ông nhớ lại thỏa thuận đầu tiên mà Putin đưa ra với chủ nhân lúc bấy giờ là: “Các ngài đừng làm chính trị và chúng tôi sẽ để cho công việc kinh doanh của các ngài được bình yên”.

Bị chấn chỉnh

Thế nhưng thỏa thuận đó đã không giữ được bao lâu. Hoặc người ta phản bội lại Putin, hoặc là vì các vụ làm ăn không làm ông ta hài lòng. Chẳng bao lâu sau, những nạn nhân đầu tiên bắt đầu rơi rụng, trong đó có tỷ phú đối lập sống lưu vong Mikhail Khodorkowski – kẻ thù số một của Putin.

Tổng thống Nga lần lượt đưa nhiều nhà tài phiệt ra hầu tòa, một số người buộc phải sống lưu vong. Mikhail Khodorkowski bị kết án 10 năm tù. Số khác bị buộc phải theo khuôn khổ, lái công việc kinh doanh theo những lợi ích của Kremli. Ông khẳng định rằng: “Putin muốn củng cố quyền lực của mình bằng cách hạ gục những kẻ cứng đầu nhất trong giới tài phiệt. Rồi đến những người bạn của ông ta ở Saint-Petersbourg, những cựu nhân viên KGB, ai cũng đòi chia phần. Họ cũng vậy, họ cũng muốn phất lên và cần phải lấy tiền ở đâu đó”.

Và trong những năm tháng đó, chính ông Pougatchev cũng nhắm mắt làm ngơ, lợi dụng vị thế của mình ngay trong lòng hệ thống. Nhưng điều đó cũng không giúp ông thoát được cái vòi bạch tuộc. Tên của ông được thêm vào trong danh sách các doanh nhân bị thất sủng.

Gió đổi chiều

Vào tháng 11/2014, Nga cũng đã thuyết phục được Interpol phát lệnh truy nã “khẩn cấp” chống lại ông. Luân Đôn trở thành trại cố thủ. Việc đi lại giờ bị thu hẹp khi cần thiết: gặp gỡ các luật sư và vệ sĩ. Theo lời kể, Pougatchev cảm thấy gió đổi chiều vào cuối năm 2013 khi ngành tư pháp Nga mở điều tra chống lại ông với tội danh lừa đảo với quy mô lớn khi ngân hàng Mejprombank của ông bị phá sản vào năm 2010.

Ông bị nghi ngờ rút trộm hơn một tỷ euro trong các tài khoản gởi tại ngân hàng. Pougatchev khẳng định điều này hoàn toàn sai bởi vì ông không còn nắm quyền điều hành định chế này từ năm 2001. Hơn nữa khoản tiền đó do ngân hàng trung ương cho vay mượn đã được bù đắp bằng việc trưng thu các xưởng đóng tàu của ông với giá rẻ mạt. Theo ông, trình tự tố tụng này chỉ nhằm một mục đích duy nhất: đảm bảo rằng ông sẽ không trở về Nga được nữa và hoàn thành việc chiếm đoạt tài sản doanh nghiệp ngay từ năm 2009.

Ông cho hay Tổng thống Nga đã từng đề nghị ông bán lại các xưởng đóng tàu cho chính phủ. Pougatchev khẳng định ông sẵn sàng bán rẻ chúng để không làm mích lòng chính quyền. Theo ông, có lẽ Kremli sau đó đã quyết định là sẽ không trả tiền bằng cách sử dụng chiêu bài phá sản của Mejprombank. Vào năm 2010, chủ quyền của những xưởng quan trọng nhất được chuyển cho Ngân hàng Trung ương. Định chế này ngay sau đó đã chuyển nhượng quyền quản lý cho Igor Setchine, một thân cận của Tổng thống, chủ tịch Tập đoàn dầu khí Rosneft.

Pougatchev cho hay Igor Setchine cùng với nhiều người khác nữa, Alexei Miller – lãnh đạo tập đoàn Gazprom hay Vladimir Iakounine – lãnh đạo ngành đường sắt thuộc thế hệ tài phiệt mới và Putin dựng lên để thay thế những thế hệ cũ. Đó cũng là bạn bè của tổng thống, cố nhân Saint-Peetersbourg hay cựu nhân viên KGB. Họ chính thức trở thành chủ nhân của những tập đoàn nhà nước.

Trên thực tế, họ hành động như là cánh tay đắc lực của Kremly, gần như đứng tên hộ. Dưới sự điều hành của Vladimir Putin, nhà nước Nga bị biến thành một dạng tập đoàn mà Chủ tịch Hội đồng Quản trị sẽ là Tổng thống. Chính ông ta sẽ đưa ra các định hướng, hòa giải các vụ tranh chấp và cho phép tất cả được làm giàu.

Gieo nhân nào hái quả ấy ?

Le Monde nhận định trường hợp của Pougatchev hay mới đây nhất là Vladimir Evtouchenkov hiện đang bị quản thúc tại gia và bị chiếm đoạt tập đoàn dầu khí Bachneft vào mùa thu 2014 cho phép hiểu rõ một điều nữa về hệ thống Putin : Lòng trung thành cũng không đủ để thoát khỏi sự thất sủng và sự thèm thuồng dã thú của những thế hệ chủ nhân mới.

Nhưng Le Monde cho rằng vụ Pougatchev còn có thể có một hướng giải thích khác. Nhà tài phiệt đã quá lộ liễu tình bạn của Putin và đã lợi dụng mối quan hệ đó cho công việc làm ăn của mình. Điều đó đã gây khó chịu cho Tổng thống Nga. Cáo buộc “lừa đảo” mà ngành tư pháp Nga đưa ra cũng có phần đúng.

Theo một nhà tỷ phú Nga khác, trong quá khứ ông Pougatchev phất lên được là cũng nhờ vào hệ thống quyền lực để chiếm đoạt các xưởng đóng tàu tại Saint-Petersbourg. Nhưng đối với nhật báo, tại một nước Nga hiện nay, một khi nền tư pháp độc lập chỉ là chuyện ảo tưởng thì không thể xác định thực tế của những cáo buộc chống lại một cá nhân.

Câu hỏi đặt ra: “Vì sao Vladimir Putin đã cho phép, nếu không đã đẩy nhanh hơn nữa sự sụp đổ của cố nhân?” Theo ông Pougatchev, ngoài sự thèm thuồng của các đối thủ của ông, có điều gì đó “phức tạp” ở con người Putin. Bởi vì “trong số những người biết quá rõ và đôi khi là tác nhân của sự chuyển tiếp từ một người chẳng có gì lên thành một tổng thống, giờ chỉ còn có mình tôi. Ông ta muốn rằng mọi người phải quên giai đoạn đó”.