OSINT là gì và tại sao nó lại quan trọng như vậy vào năm 2023?

Eric Mandel Sarit Zehavi Ngày 4 tháng Ba 2023 Biên dịch: GaD

Nguồn: Nghiên cứu lịch sử - Tháng Ba 20, 2023

Khi hầu hết mọi người nghe thấy từ tình báo trong bối cảnh chính trị, họ nghĩ ngay đến các nguồn bí mật, gián điệp và các cuộc họp bí mật. Các dịch vụ tình báo vẫn dựa vào tin tức nguồn con người (HUMINT) và thông tin bị chặn (SIGINT, signals intelligence). 

Tuy nhiên, trong thế kỷ 21, tin tức nguồn mở (Open-Source INTelligence/OSINT) đã trở nên không thể thiếu để hiểu được kẻ thù của bạn và thường là nguồn thông tin tình báo có thể hành động chính và có giá trị nhất. Theo một bài viết chi tiết nêu bật sức mạnh của OSINT trên tờ Wall Street Journal, “80% những gì một tổng thống Mỹ hoặc chỉ huy quân sự cần biết đến từ OSINT.”

Vậy thì OSINT là gì và tại sao nó lại quan trọng như vậy vào năm 2023?

Tóm lại, OSINT là quá trình thu thập và phân tích thông tin cách tỉ mỉ từ nhiều nguồn mở cho quân đội, tình báo, cảnh sát và cộng đồng doanh nghiệp. Sự bùng nổ của phương tiện truyền thông xã hội – từ video thời gian thực đến blog, phòng trò chuyện đến Twitter và Facebook – đã tạo ra những cơ hội chưa từng có để hiểu sâu hơn về các lĩnh vực và con người nơi HUMINT và SIGINT không hiệu quả hoặc tốn quá nhiều chi phí trong khi giảm rủi ro cho tài sản trí tuệ con người. Ngoài ra, việc phân tích thông tin tình báo bí mật được thông báo và đôi khi thay đổi đáng kể bởi OSINT.

Như vậy, việc kết hợp OSINT, HUMINT, VISINT (trí thông minh trực quan) và SIGINT cho phép bộ máy an ninh quốc gia và ngoại giao của một quốc gia hành động phủ đầu để ngăn chặn các mối đe dọa, thông báo cho các đồng minh, đàm phán từ điểm mạnh và thách thức các tổ chức quốc tế và phi chính phủ. các tổ chức chính phủ với thông tin chính xác, đặc biệt là những người có mục đích thù địch.

Tầm quan trọng của OSINT ngày càng được công nhận, đặc biệt là trong giới tình báo Mỹ. Bài báo trên Wall Street Journal trích lời Robert Cardillo, một chuyên gia tình báo cấp cao, nhận xét rằng ông “không lo lắng về việc cộng đồng tình báo sẽ biến mất. Tôi lo lắng việc biến mất đó có vấn đề gì. Các nhà hoạch định chính sách của chính phủ có thể ít dựa vào các cuộc họp giao ban tình báo truyền thống và nhiều hơn nữa vào các sản phẩm nguồn mở, thường rẻ hơn và dễ truy cập hơn.” Hầu như để đối phó với thách thức này, các cựu chuyên gia tình báo cấp cao của Mỹ – bao gồm một giám đốc Cơ quan Tình báo Quốc phòng, một thiếu tướng quân đội đã nghỉ hưu, người chỉ huy Trung tâm Tình báo Quân đội, và cựu phó giám đốc tình báo sử dụng OSINT trong cộng đồng tình báo để trả lời các câu hỏi cho các nhà lãnh đạo quốc gia và các nhà hoạch định chính sách vì nhận thấy rằng tình báo Mỹ không mang lại cho nó sự nổi bật xứng đáng.”

Tầm quan trọng của OSINT cũng không bị mất đối với các đối thủ của Mỹ. Hãy xem xét Trung Quốc: theo William Hannas của Đại học Georgetown, Bắc Kinh có “ước tính 100.000 nhà phân tích tìm kiếm sự phát triển khoa học và kỹ thuật trên toàn cầu” thông qua các nguồn mở. Ngay cả trong những xã hội khép kín, sự phát triển theo cấp số nhân của mạng xã hội đã mang lại cho lực lượng đối lập những công cụ để chia sẻ thông tin với thế giới bên ngoài. Rốt cuộc, chính phe đối lập Iran là người đầu tiên tiết lộ chương trình hạt nhân tiên tiến của Iran.

Nhưng có lẽ trong lĩnh vực tư nhân, tác động của OSINT được cảm nhận rõ nhất, các công ty tình báo tư nhân có thể vượt qua các cơ quan tình báo chính phủ trong việc thu thập thông tin tình báo có thể hành động. Một đơn vị tình báo của Dow Chemical, chỉ sử dụng thông tin tình báo nguồn mở, đã dự đoán cuộc xâm lược Ukraina của Nga vào ngày 23 tháng Hai 2022: “Được thúc đẩy bởi cuộc chiến Ukraina, sự trỗi dậy của thông tin tình báo nguồn mở, bao gồm mọi thứ từ hình ảnh vệ tinh thương mại đến mạng xã hội. các bài đăng trên phương tiện truyền thông và cơ sở dữ liệu có thể mua được, đặt ra những thách thức mang tính cách mạng đối với CIA và các cơ quan gián điệp chị em, theo các cựu quan chức cấp cao đã dành nhiều thập kỷ làm việc trong các không gian được phân loại của các cơ quan đó.

Hãy xem xét một ví dụ về xu hướng này là nhóm chuyên gia nghiên cứu và giáo dục của Israel, Alma – mà một trong những tác giả của bài viết này là Giám đốc điều hành của nó. Tổ chức này nghiên cứu về Syria, Iraq và Iran trong khi hầu như dựa hoàn toàn vào OSINT. Báo cáo và phân tích của nó được sử dụng bởi các tổ chức truyền thông lớn, chính trị gia và cơ quan an ninh để có thông tin đáng tin cậy về các mối đe dọa do Hezbollah ở Lebanon và các ủy ban khác của Iran ở Syria và Iraq. Các báo cáo và phân tích đặc biệt của Alma đã khai thác thông tin về một loạt vấn đề, bao gồm việc truyền bá máy bay không người lái (UAV) của Iran từ châu Âu đến nam Florida, Ngành công nghiệp ma túy của Hezbollah ở Syria, sự cố thủ của Iran ở nam Damascus, sự hiện diện ngày càng tăng của Hamas ở Lebanon, việc Iran buôn lậu vũ khí vào các sân bay Beirut và Damascus, việc triển khai quân sự của Nga ở Syria, hoạt động gián điệp và khủng bố của Iran và Hezbollah ở Scandinavia, chi tiết về Iran hành lang vũ khí trên bộ, phân tích hệ thống phòng không của Syria và tài liệu về việc triển khai các UAV tiên tiến của Iran trên khắp Trung Đông. Hezbollah lo lắng về tính chính xác trong báo cáo của Alma đến mức họ đã đe dọa tổ chức này bằng cách đăng tọa độ GPS của họ như một lời cảnh báo.

Tuy nhiên, OSINT không phải là không có một số nhược điểm, điều này cần được ghi nhớ.

Thứ nhất, với khối lượng khổng lồ thông tin tình báo mã nguồn mở, các nhà phân tích chuyên nghiệp bằng cách nào đó phải tách lúa mì ra khỏi vỏ trấu. Phân tích các cuộc họp báo, trang web, tạp chí do chính phủ hỗ trợ, hình ảnh thương mại tư nhân từ vệ tinh, báo cáo kỹ thuật, cơ sở dữ liệu của công ty và chính phủ, quan sát trực tiếp, v.v., danh sách các nguồn OSINT là vô tận. Quá tải thông tin là một vấn đề tiềm ẩn phải được giải quyết. Trong quá khứ, mọi người có xu hướng tin rằng các nguồn bí mật tạo ra thông tin tình báo có giá trị nhất. Ngày nay, ngày càng rõ ràng rằng các nhà phân tích OSINT chuyên nghiệp và sáng tạo có thể vẽ nên một bức tranh tuyệt vời về thực tế – nhưng chỉ khi nào các nhà phân tích có thể cô đọng một lượng thông tin khổng lồ thành một sản phẩm tình báo có thể trình bày và tiếp cận được.

Tiếp theo là vấn đề do thông tin sai lệch gây ra. Các cộng đồng tình báo dựa vào nhiều nguồn thông tin tình báo hoàn chỉnh từ lâu đã phải đề phòng những điều như vậy và người ta tin rằng OSINT có thể gây nhiều thách thức hơn cho các nhà phân tích tình báo vì có thể có rủi ro lớn hơn về điều đó. Tuy nhiên, đồng thời, ngày nay cũng rõ ràng rằng mọi dạng thông tin tình báo, dù là nguồn mở hay bí mật, đều có thể bị “lây nhiễm” bởi thông tin sai lệch. Phán đoán phù hợp và đánh giá cẩn thận giờ đây quan trọng hơn trước.

Cuối cùng, thông tin mật bị rò rỉ lọt vào các nguồn mở là con dao hai lưỡi: trong khi thông tin đó có thể hữu ích cho các nhà hoạch định chính sách, những người đã bị cơ quan an ninh của họ cắt ra khỏi vòng mật, thì vấn đề là bây giờ kẻ thù của họ cũng biết.

Không ai biết tương lai của trí thông minh, nhưng đánh giá tầm quan trọng của OSINT, kết hợp với HUMINT và SIGINT, sẽ cho chúng ta cơ hội chiến đấu để thông báo cho các nhà lãnh đạo của chúng ta những thông tin tốt nhất để bảo vệ lợi ích và xã hội của chúng ta khỏi những kẻ muốn làm hại chúng ta.  

—

Tiến sĩ Eric Mandel là Giám đốc của MEPIN, Mạng Thông tin Chính trị Trung Đông, và tóm tắt các thành viên của Quốc hội và các chuyên gia chính sách đối ngoại của họ. Ông là Biên tập viên An ninh Cấp cao của Báo cáo Jerusalem và là người đóng góp thường xuyên cho Hill. 

Sarit Zehavi là Giám đốc điều hành của Trung tâm Nghiên cứu và Giáo dục Alma. Bà là trung tá (res.) trong Lực lượng Phòng vệ Israel và đã phục vụ 15 năm với tư cách là sĩ quan tình báo quân đội.

---

ChatGPT và cuộc đại chiến Trí tuệ nhân tạo giữa Microsoft và Google

Hình ảnh minh họa ChatGPT và cuộc đọ sức giữa Google và Microsoft. © canva

Trước sự xuất hiện của ChatGPT, khuấy đảo người dùng mạng trên toàn cầu, các gã khổng lồ công nghệ như Google và Microsoft đã lao vào cuộc đua Trí tuệ nhân tạo, tránh bị tụt lại phía sau. RFI xin giới thiệu bài phân tích về chủ đề này đăng trên báo Pháp Le Figaro ngày 07/02/2023.

Trong tuần vừa qua, một cuộc đọ sức truyền thông đã xảy ra giữa Google và Microsoft. 

Chưa đầy 24 giờ, hai trong số những tập đoàn lớn nhất thế giới về công nghệ đã tổ chức họp báo, tiết lộ các tính năng mới về sự phát triển của Trí tuệ nhân tạo (AI). Trên thực tế, hiếm khi mà hai bên có một cuộc đối đầu quyết liệt trong cùng một thị trường. (Lần cuối cùng đó là từ năm 2010, khi hai bên xảy ra tranh cãi liên quan đến việc cung cấp các dịch vụ trên điện thoại Window Phone). Tuy nhiên, thành công toàn cầu của ứng dụng robot hỏi đáp trực tuyến ChatGPT với công nghệ Trí tuệ nhân tạo đa ngôn ngữ, có khả năng tạo ra một văn bản giống như là do con người viết ra, đã châm ngòi cho cuộc cạnh tranh giữa hai tập đoàn. Giám đốc điều hành của Microsoft Satya Nadella đã khẳng định với các nhà phân tích rằng: “Chúng tôi sẽ là những người dẫn đầu trong kỷ nguyên AI mới này”. Về phần mình, ông chủ của Google, Sundar Pichai đáp lại “Chúng tôi là những người đi đầu trong việc phát triển Trí tuệ nhân tạo”.

Cuộc họp báo đầu tiên diễn ra vào sáng thứ Ba (07/02) ở Seattle, trụ sở của Microsoft. Nếu như các phương tiện truyền thông được mời đến dự vào tuần trước, tập đoàn Hoa Kỳ đã chính thức hoá sự kiện này từ thứ Hai khi đăng một bức ảnh giám đốc điều hành Satya Nadella đứng cạnh cùng với đứa con cưng mới của Thung lũng Silicon : Sam Altman – lãnh đạo của OpenAI. Microsoft đã đầu tư gần 10 tỷ đô la trong vòng 3 năm vào công ty phát minh ra ứng dụng ChatGPT. Ứng dụng này sử dụng những siêu máy tính để cho chạy các chương trình máy học chuyên sâu. Sự liên kết này có thể là tấm vé giúp Microsoft giành thắng lợi trong quá trình phát triển của công nghệ thông tin.

Một ngày sau cuộc họp báo của Microsoft, vào chiều thứ Tư tuần này, đến lượt Google tổ chức họp báo từ Paris và được truyền tải toàn cầu từ Youtube. Trong phần mô tả sự kiện này, Google khẳng định: “Chúng tôi đang định hình lại cách mà mọi người tìm kiếm thông tin, khám phá và tương tác với thông tin, bằng cách khiến cho việc tìm kiếm của mọi người trở nên tự nhiên hơn và trực quan hơn bao giờ hết.”

Dường như Google không muốn để Microsoft tận dụng thời cơ. Tối thứ Hai, tập đoàn California đă đăng một thông cáo tiết lộ một số thông tin của cuộc họp báo sắp diễn ra vào thứ Tư. Thông tin chính đó là Google đã phát triển một ứng dụng Bard, đáp trả ChatGPT và cũng như Microsoft Bing, Google cũng sẽ phát triển máy tìm kiếm của mình.

Sắp tới, người dùng Internet có thể đặt những câu hỏi phức tạp cho Google và Bing, (ví dụ như : Tôi có thể nấu món gì cho một đứa bé 18 tháng, chỉ muốn ăn đồ ăn có màu cam ? Những bài tập thể lực nào cho người mới bắt đầu và không cần dụng cụ ở nhà để có thể giảm mỡ bụng ?...) Những câu trả lời sẽ được đưa ra dưới dạng tổng hợp và chi tiết, và có thể bỏ lại đằng sau những chuỗi dài các đường link dẫn vào các trang mạng để đào sâu chủ đề.

Nguy cơ máy tìm kiếm Google bị soán ngôi

Nếu như phải đánh giá mức độ mạnh mẽ của tính năng này, thì đây có thể là cuộc cách mạng đối với cách thức mà người dùng Internet tìm kiếm trên Internet và có thể sắp xếp lại quân bài chủ đạo của thị trường này, vốn đã bị Google thống trị trong hai thập kỷ qua. Về phần mình Microsoft dường như đã sẵn sàng. Vào thứ Sáu, phiên bản Bing mới đã được đưa vào hoạt động, trước khi bị gỡ xuống chỉ sau vài phút.

Cỗ máy tìm kiếm này không phải là sản phẩm duy nhất sẽ được trang bị những tính năng mới liên quan đến Trí tuệ nhân tạo. Microsoft đã thông báo vào tuần trước về một thay đổi trong nền tảng trao đổi thông tin, họp trực tuyến Teams. Vào cuối mỗi cuộc họp trực tuyến, Teams sẽ tự động cắt video và tạo ra một bản tóm tắt về những quyết định được đưa ra, đồng thời đề xuất mỗi người tham gia vào cuộc họp xem lại những điểm quan trọng của cuộc họp. (Ví dụ như khi nào thì tên của họ được nhắc đến, khi nào thì tài liệu được chia sẻ, khi nào thì phải vắng mặt.) Tính năng này có thể giúp tiết kiệm được quỹ thời gian quý báu.

Google cũng đã chuẩn bị sẵn nhiều thông báo về các tính năng mới, ít nhất là khoảng 20 thông báo, theo như thông tin từ New York Times. Ví dụ như việc tạo những sản phẩm hình ảnh hoặc trang trí làm đẹp cho các video trên Youtube, hay là thử quần áo trực tuyến, hỗ trợ lập trình các ứng dụng Android, tự động tạo một video từ nhiều video khác. Phần lớn các kế hoạch này sẽ được công bố vào tháng Năm tới, trong cuộc hội nghị hàng năm của Google I/O. Các tính năng này là câu trả lời đối với cảnh báo đỏ mà giám đốc điều hành của Google, ông Sundar Pichai đã đưa ra, để đối phó với sức mạnh của Chat GPT.

Vào năm 2016, ông Pichai, vốn đã định hướng những đầu tư của Google vào nghiên cứu Trí tuệ nhân tạo, không thể để tập đoàn của mình bị tụt lại phía sau. OpenAI đã phát minh ra ứng dụng Dall-E, một Trí tuệ nhân tạo có khả năng tạo ra các hình ảnh từ một văn bản và Google đã sở hữu Imagen (có tính năng tương tự). Nếu như OpenAi đã tạo ra bản mẫu của ngôn ngữ tự nhiên GPT thì Google cũng đã nghiên cứu từ nhiều năm nay trên ứng dụng LaMDA. Hai ứng dụng này trên thực tế lại dựa trên một sự phát hiện được công bố bởi các nhà nghiên cứu của Google. Hôm thứ Hai vừa qua, ông Pichai nhắc lại rằng “dự án nghiên cứu Transformer của chúng tôi, bài đăng tham chiếu được đăng vào năm 2017 là những nền tảng của nhiều ứng dụng Trí tuệ nhân tạo sử dụng mà mọi người bắt đầu thấy ngày nay”.

Sản phẩm Trí tuệ nhân tạo vẫn rủi ro

Google chưa từng mở cửa cho bên thứ ba đối với ứng dụng LamMDA hay Imagen bởi vì những công cụ này vẫn chưa hoàn hảo. Trong một bài đăng vào năm 2021, các kỹ sư của tập đoàn nhấn mạnh rằng các mô hình máy học (machine learning) không suy luận và có thể viết sai và không có khả năng trích nguồn. Vì vậy không đưa những công cụ này vào tay của người dùng là điều khẩn cấp, vì gây rủi ro đối với danh tiếng của Google. Thế nhưng sự đam mê mang tính toàn cầu đối với ChatGPT từ tháng 11 năm ngoái cũng như áp lực từ các cổ đông đã thúc đẩy tập đoàn Google phải xem lại lập trường của mình.

Google muốn lập lại vị trí trung tâm của mình trong giới công nghệ và chỉ ra rằng tập đoàn vẫn an toàn, không bị tụt lại phía sau : người dùng Internet phải thấy được những ứng dụng cụ thể của các Trí tuệ nhân tạo này càng sớm càng tốt. Trong thư điện tử được gửi đi vào thứ Hai, ông Sundar Pichai đã kêu gọi nhân viên của Google thử nghiệm robot đối thoại trực tuyến Bard và đưa ra phản hồi để cải thiện ứng dụng này. Ông Pichai tuyên bố : “Hãy nhìn vào điều này như là một cuộc thi viết lập trình ‘marathon’ – hackathon, trong nội bộ. Các bộ phận đã được tổ chức lại để có thể cho ra mắt nhanh chóng các tính năng táo bạo. Tuy nhiên, Google không muốn mạo hiểm hành động vội vàng : Bard chỉ được cho ra mắt với người dụng mạng khi nào mà ứng dụng này an toàn và đáng tin cậy.

Cuộc đua Trí tuệ nhân tạo không chỉ liên quan đến Google và Microsoft. Nhà nghiên cứu Yann LeCun, giám đốc ngiên cứu Trí tuệ nhân tạo ở Meta (công ty mẹ của Facebook), đã nhấn mạnh rằng “ChatGPT không phải là một phát minh đáng kinh ngạc, mới mẻ, sáng tạo và độc đáo, vượt trên tất cả những ứng dụng khác” và các tập đoàn khác, bao gồm Meta đã sở hữu những công nghệ tương tự. Bằng chứng là tại Trung Quốc, vào thứ Ba, gã khổng lồ của Trung Quốc, với cỗ máy tìm kiếm Baidu đã thông báo hoàn thiện giai đoạn thử nghiệm Ernie Bot, một ứng dụng tương tự như ChatGPT. Ernie Bot dựa trên mô hình máy học Ernie mà Baidu đã làm việc từ 2019. Công cụ này sẽ được áp dụng trong nhiều sản phẩm của tập đoàn trong thời gian sắp tới. Thông báo này đã khiến cổ phiếu của Baidu tăng 15% và mang lại lợi nhuận cho các công ty công nghệ Trung Quốc khác cũng đang nghiên cứu về AI.

Đầu tư vào AI tăng mạnh

Tại phương Tây, Trí tuệ nhân tạo là cụm từ xuất hiện ở mọi nơi. Theo thống kê của Bloomberg, cụm từ này đã được nhắc đến 200 lần tại các cuộc hội nghị phân tích gần đây nhất của 15 doanh nghiệp công nghệ lớn nhất tại Hoa Kỳ. Tức là gấp 3 lần kể từ đầu năm 2022. Giống như là khi cơn sốt về cụm từ metavers – đa vũ trụ hay Web3, dự trù sẽ có vô số thông báo được đưa ra trong năù 2023 này. Các quỹ đầu tư đã được kích hoạt. Từ tháng Giêng, gần 700 triệu đô la đã được đầu tư vào các công ty hoạt động trong lĩnh vực Trí tuệ nhân tạo, trong đó có OpenAI, so với 900 triệu đô la cho cả năm 2022.

Các tập đoàn lớn trang bị vũ khí cho mình bằng việc mua cổ phần trong các công ty khởi nghiệp hứa hẹn. Nếu như Microsoft gần như là kết hôn với OpenAI, thì Google đã đầu tư gần 300 triệu đô la vào công ty Anthropic hồi cuối năm ngoái và sở hữu 10 %. Công ty này được thành lập bởi các nhà nghiên cứu từng làm việc ở OpenAI, đã tạo ra một mẫu ngôn ngữ của riêng mình – Claude. Năm gã khổng lồ công nghệ GAFAM - Google, Apple, Facebook (Meta), Amazon và Microsoft cũng sẽ xem xét kỹ các công ty khởi nghiệp, phát minh ra các ứng dụng mới cụ thể cho các Trí tuệ nhân tạo mới. Google cũng như Open AI sẽ cho phép bên thứ ba, sử dụng công nghệ của họ với điều kiện phải trả phí. Các công nghệ mới có thể sẽ sớm xuất hiện.

---

Đề Tài liên quan:

Trước áp lực giáo dục bị đảo lộn, nhiều trường học cấm ChatGTP

Những từ viết tắt trên Facebook thông dụng

Thiên Lam

ACC: Viết tắt của từ "Account", nghĩa là tài khoản Facebook.

Ad: Viết tắt của từ Administration hay Admin. Nghĩa là người quản lý trang web, page.

Add: Nghĩa là thêm vào. Người dùng thường nói "Add friend" nghĩa là thêm bạn, kết bạn.

AECC: Nếu câu này hiểu theo nghĩa trong sáng thì có nghĩa là Anh Em chân chính – còn nếu bạn đang nghĩ nó là nghĩa khác thì bạn cũng nghĩ đúng rồi đó.

Dự án bán dẫn mới từ TSMC - Gã khổng lồ chip Đài Loan muốn có chỗ đứng ở Đức

 NTV - Trích Bản tin kinh Doanh (tiếng Đức) đăng ngày 12.10.2022 

Ngành công nghiệp - từ ngành giải trí đến các nhà sản xuất xe hơi - cần nhiều chip hơn đáng kể. Nhà sản xuất chất bán dẫn Đài Loan đang đi đúng hướng.

(Ảnh: liên minh hình ảnh / dpa)

Ngành công nghiệp trên toàn thế giới đang gặp khó khăn khi thiếu chất bán dẫn. Nhà sản xuất theo hợp đồng Đài Loan TSMC muốn khắc phục tình trạng này và đẩy mạnh sản xuất một cách nhanh chóng. Sau Mỹ và Nhật Bản, Đức hiện cũng đang được nhắm đến làm địa điểm xây dựng nhà máy mới.

Nhà sản xuất chip theo hợp đồng lớn nhất thế giới, Taiwan Semiconductor Manufacturing (TSMC), đang kiểm tra việc xây dựng một nhà máy bán dẫn ở Đức. Cơ quan tài chính Mỹ Bloomberg cho biết các cuộc đàm phán với chính phủ Đức đang ở giai đoạn đầu.

Cái chết ảo

Trần Mộng Tú

Trong vòng trên dưới hai mươi năm nay chúng ta sống dựa vào điện thoại cầm tay và khung hình điện toán nhiều lắm, nhiều đến nỗi tưởng như nếu bây giờ không có hai thứ đó thì chúng ta sẽ trở về thời tiền sử vì chúng ta mất hết phương hướng. Chúng ta sẽ trở nên mù lòa, tàn tật.

Thế giới tin học này, ngoài việc giúp mở mang trí tuệ còn giúp con người liên lạc xuyên lục địa, giúp mở tung những giấu kín, bưng bít, những bí mật phi pháp, những khám phá mới nhất trước mặt, những khám phá giật lùi từ thượng cổ, tìm lại những liên hệ đã mất tích, giúp xây dựng hay lật đổ, giúp điều thiện, gây điều ác… không kể ra hết được.

Nó giống như một chiếc kính vạn hoa, người ta vào đó để hưởng được tất cả lợi nhuận của nó và đồng thời cũng để thất lạc chính mình trong đó. Đến nỗi có người đã phải thốt lên: There are three kinds of death in this world. There's heart death, there's brain death, and there's being off the network. (Guy Almes)

Một trong những lợi nhuận đầu tiên là thông tin giữa gia đình, bạn hữu thật. Sau đó mở rộng ra đến thông tin giữa những người mình chưa hề là bạn, chưa gặp gỡ bao giờ. Có khi hai người xa lạ, qua những điện thư, cũng tự gửi hình gia đình cho nhau, nói chuyện gia đình, con cái. Rồi tiếp đến một lời mời, một cái hẹn gặp nhau khi có dịp đi xa, đến thành phố đó, mình gặp nhau, để biến ảo thành thực. Lời mời đó đôi khi thực hiện được.

Mình cũng nhận được hình ảnh của hoa tươi, nghe được tiếng chim hót và cả những tiếng dội của bom đạn, hình những đám rác bềnh bồng trôi trên khung mạng. Cả những áng văn hay, những bài viết chỉ mới đọc một dòng đã phải xóa ngay của ai đó gửi đến cho mình.

Trong thế giới ảo này, chúng ta thật sự biết tên một người nào đó kèm theo hình ảnh đã là hiếm, nếu chúng ta gặp được, đặt tay lên vai, nở một nụ cười với người mang cái tên đó, lại càng hiếm nữa. Là một người viết, tôi có những bạn đọc ở xa lắm, xa đến nỗi tôi chẳng thể hình dung ra thành phố, quốc gia nơi người đó cư ngụ, nếu không phải là nơi tôi đã một lần ghé qua trong một chuyến du lịch. Tôi cũng không biết tuổi tác người đó (vì không bao giờ hỏi) không biết mặt (vì không bao giờ gửi, nhận hình). Có những người, sau năm ba lần thư gửi đi, tôi quên mất địa chỉ hộp thư, quên mất tên người đó, nếu người đó không quay lại tìm tôi, tôi không cố nhớ lại được, vì nhiều tên quá, nên tên có trong danh sách lưu trữ mà loay hoay tìm không ra vì trí nhớ thiếu sót.

Nhưng có người tôi nhớ mãi, dù cũng ảo như mọi người khác, nghĩa là chỉ có một cái tên nhưng chưa hề biết mặt, vì hình như có một sợi giây vô hình nào đó giúp chúng tôi hiểu nhau, gần gũi nhau lắm. Cho đến một hôm, cái tên người đó bỗng mất hẳn. Gọi mãi trên thư cũng không nghe thấy trả lời. Mất là mất hút, như gió sa mạc cuốn hạt cát đi, như đại dương xô vỡ một bọt nước, như con lốc cuốn chiếc lá lên trời. Trên cái khung hình trắng toát đó không bao giờ tôi nhận được dấu vết trở về. Tôi mất hẳn người bạn ảo đó. Tôi có ngẩn ngơ một thời gian, vì khi trao đổi thư với nhau, chúng tôi tìm được chút nào là tri kỷ. Đôi khi ngẫm nghĩ không biết mấy cái thư cuối mình có viết điều gì vụng về, để người bạn chưa hề gặp buồn lòng không? Tôi mất hút dấu vết của người bạn đó, tôi tiếc quá, nhưng không biết làm thế nào tìm lại được bây giờ.

Chuyện tiếc một người bạn ảo giống như tiếc một giấc mơ. Trong mơ ta biết rõ là mơ, là không phải thực khi ta tỉnh. Người bạn trên khung mạng ta biết phải là một người bằng xương, bằng thịt ngồi gõ những ô chữ để gửi một cái thư đi, người đó phải có thực, nhưng ta vẫn gọi là ảo, vì ta không bao giờ giáp mặt, không cầm tay, ngay cả vạt áo cũng chẳng chạm vào. Con người ảo đó nếu chỉ một buổi sáng mất cái tên trên khung mạng, không bao giờ thấy xuất hiện nữa, như nó chưa hề hiện diện, chưa hề nhận thư, chưa hề gửi thư thì lúc đó ta phải gọi là ảo chứ không thể nào thay bằng bất cứ một tên gọi nào khác.

Ta lại không biết người đó chỉ bỏ đi vì không muốn liên lạc với ta nữa, hay người đó đã suy yếu sức khỏe không còn khả năng ngồi viết thư, đọc thư nữa, hay người đó đã nằm yên trong đất, đã biến hóa thành phân bón cho cây cỏ, hay thân xác đã được hỏa táng thành tro đang trôi bềnh bồng trên biển cả. Ta tha hồ tưởng tượng về một cái tên bỗng dưng biến mất của người bạn ảo đó và ta nhớ tiếc.

Để cho khỏi đau buồn, ta tự nghĩ ra thế giới trên mạng này là thế giới thứ ba sau hai thế giới bấy lâu nay ta biết: thế giới con người và thế giới thần linh. Thế giới thứ ba này là chỉ xuất hiện trên khung mạng. Ai muốn vẽ rồng ra rồng, vẽ rắn ra rắn, vẽ thiên thần hay vẽ ngạ quỷ, tùy nghi. Ai muốn tin cứ tin, ai muốn xóa bỏ cứ xóa bỏ, không có một nguyên lý nhất định, một kim chỉ nam nào để người ta theo đó mà ung dung tự tại được trong thế giới thứ ba này. Cái đẹp của người này là cái xấu của người khác, cái hay và cái dở chồng chéo lên nhau, tùy theo bản ngã của mỗi người gạn đục, khơi trong.

Nhưng những cái tên quen thuộc bỗng mất đi không để lại vết tích nào quả có mang buồn bã, hụt hẫng cho những người bạn mỗi ngày vào mạng.

Một buổi sáng, tôi mở cái khung hình trắng xóa trước mặt, đọc những bài vở của những người bạn thật, bạn ảo từ xa gửi tới. Tôi nhận được tin báo: Chị Phi Yến, bị tai nạn xe cộ, chết ngày hôm qua.

Cũng như phần đông những người bạn ảo khác, tôi chưa hề gặp mặt chị Phi Yến bao giờ, tôi chỉ biết chị qua cái tên. Cái tên này lại nằm trong một danh sách dài của cậu em tôi ở Hà Nội gửi đến. Con chim Yến đậu lại trên khung hình ảo, con chim Yến bay đi, khoảng trống đó sẽ lại có một con Hồng ảo, con Nhạn ảo khác thế vào.

Trước sau, cái tên đó chỉ là ảo, nếu cậu em tôi ở Hà Nội không phải là bạn thân của chị Phi Yến, không gửi cho tôi mấy tấm hình của chị, sau khi nhận tin chị mất, tôi hỏi thăm về quê quán, tuổi tác chị.

Cái tên của chị không xuất hiện trên khung mạng của tôi nữa thì chẳng khác nào nó bay đi như con chim Yến bay đậu sang một nhánh cây khác.

Thôi, tôi cứ tin như thế, tin như chuyện xe tông vào chị như một chuyện nằm mơ. Nằm mơ, khi tỉnh dậy không tin là thật. Cái tên của chị Phi Yến mất đi trên trang mạng có khi chỉ là một Tên Ảo và cái chết của chị là một cái Chết Ảo.

Tôi muốn tin như vậy.