Phạm Văn Bân
Hán Việt: thập niên thụ mộc, bách niên thụ nhân
Hán tự: 十年樹木，百年樹人
Bính âm tiếng Bắc Kinh : [shí nián shùmù, bǎinián shù rén]
Ý nghĩa: kế 10 năm không gì bằng trồng cây, kế 100 năm không gì bằng trồng người (gầy dựng nhân tài)
Xuất xứ:
管子 – 權修 => Quản tử - Quyền tu
[guǎnzi – quán xiū]
Quản Tử – Quyền tu: Thầy Quản – Chỉnh sửa quyền hành.
管仲 [guǎnzhòng] Quản Trọng, chính trị gia nổi tiếng thời Xuân Thu, được cho là người soạn thảo bộ sách Quản Tử 管子,
trong đó thiên Quyền tu 權修 tiết 11:
一年之計，莫如樹穀；十年之計，莫如樹木；終身之計，莫如樹人。
一樹一穫者，穀也；一樹十穫者，木也；一樹百穫者，人也。
# 我苟種之，如神用之，舉事如神，唯王之門。
(https://ctext.org/guanzi/quan-xiu)
yīshù yī huò zhě, gǔ yě;
yīshù shí huò zhě, mù yě; yīshù bǎi huò zhě, rén yě.
wǒ gǒu zhǒng zhī, rú shén yòng zhī, jǔshì rú shén, wéi wáng zhī mén]:
nhất niên chi kế, mạc như thụ cốc; thập niên chi kế, mạc như thụ mộc; chung thân chi kế, mạc như thụ nhân.
nhất thụ nhất hoạch giả, cốc dã; nhất thụ thập hoạch giả, mộc dã; nhất thụ bách hoạch giả, nhân dã.# ngã cẩu chủng chi, như thần dụng chi, cử sự như thần, duy vương chi môn.
Kế 1 năm thì không gì bằng trồng lúa; kế 10 năm thì không gì bằng trồng cây; kế suốt đời thì không gì bằng trồng người.
Trồng 1 mà thu 1, đó là trồng lúa; trồng 1 mà thu 10, đó là trồng cây; trồng 1 mà thu 100, đó là trồng người.
# Nếu mà tôi gieo trồng, nếu làm một cách phi thường, nếu khởi sự một cách phi thường thì chỉ có vua chúa mới có thể làm được. (*)
********
(*) 終身之計，莫如樹人 hay 百年之計，莫如樹人"Chung thân chi kế, mạc như thụ nhân" hay "Bách niên chi kế, ..."
Người viết xin nêu ra ý kiến như sau:Vấn đề là gốc của thành ngữ này là chữ chung thân thay vì bách niên.
Trong tập quán nói chuyện hàng ngày, dân gian dễ đi đến so sánh với vế trước của câu (1 năm, 10 năm) nên biến thành 100 năm, và trong thực tế, để gọn gàng, người ta nói thập niên thụ mộc, bách niên thụ nhân mà không sai ý nghĩa của câu gốc. Lâu dần (cả ngàn năm), bách niên thụ nhân nghiễm nhiên được chấp nhận và cho là của Thầy Quản. Trong tiếng Hán có điểm thú vị về con số. Nói ngũ sắc không có nghĩa 5 màu mà là rất nhiều màu, bách không có nghĩa là 100 mà là rất nhiều như bách tính: 100 họ, bao gồm tất cả họ, mọi người, tất cả. Chữ chung thân (suốt đời, trọn đời) của Thầy Quản được nói lệch thành 100 năm cũng nằm trong ý nghĩa này vì người xưa nghĩ rằng không có ai sống quá 100 tuổi, tức là chung thân. Hiện nay bản án chung thân cũng có nghĩa như vậy.
Bài đọc thêm:
Quản Trọng nói:" Sinh ta cha mẹ, hiểu ta Bào Thúc Nha."
Sử gia Tư Mã Thiên nói: "Thiên hạ không ai khen thưởng tài ba của Quản Trọng, chỉ tán thán sự biết người và độ lượng của Bào Thúc Nha."
Khi trước đọc Sử Ký, tôi nghĩ rằng Bào Thúc Nha có lòng nhẫn nhịn phi thường.
Ngày nay đọc lại Sử Ký, tôi mới hiểu rằng Bào Thúc Nha có lòng bao dung độ lượng rộng lớn.
Tôi định nghĩa sự khác biệt về bao dung và nhẫn nhịn như sau:
Nếu người khác làm một việc không vừa ý mình, mình cố sức chịu nhịn, không có phản ứng đối kháng lại, đó là nhẫn nhịn.
Nếu người khác làm một việc không vừa ý mình, mình hiểu bạn mình làm như vậy là có lý do, nhìn sự việc dưới góc độ của người khác, đó là bao dung.
Nhẫn nhịn thì khó chịu, bao dung thì tự tại.
